ekonomi
Ticaret Alt Sektörünün Yapısı ve Gelişimi
İlde başlıca ekonomik faaliyet alanının tarım sektörü olması ve geçimin bu sektörden sağlanmasının yanı sıra ticaret de bu tarımsal ürünlerin alım-satımı ile ilgili olarak yapılmaktadır.
Tahılların yanı sıra, özellikle şekerpancarı, sebze ve meyve, ticarete konu olan tarımsal ürünleri oluşturmaktadır.
İl dahilindeki köyler bağlı oldukları ilçelerle yoğun ticari ilişkide bulunmakta olup Samsun-Ankara ve İstanbul, Amasya’nın en çok ticari ilişkide bulunduğu iller durumundadır ve bu iller, Amasya’nın tarımsal potansiyeli için önemli pazarları meydana getirmektedir.
Tokat-Çorum-Kayseri-Malatya gibi çevre illerin, Karadeniz ile bağlantısını sağlayan Amasya ilinde ticaret; bu komşu iller ve ilçelerle de sürmekte olup, özellikle Suluova Şeker Fabrikası için şekerpancarı üretimi yapan Samsun’un Havza, Ladik, Kavak, Vezirköprü;Çorum’un Merkez, Osmancık, Mecitözü ilçeleri bu kapsamda değerlendirilebilirler.
İl de ticaretle uğraşanların büyük bir çoğunluğu, perakende ticaret ile iştigal etmektedir.
Amasya ili gelirinin büyük bir bölümünü, tarımsal ürünlerin satışından sağlanan gelirler oluşturmaktadır. Bu ürünler küçük tarım işletmelerince üretildiğinden ekiliş miktarlarının piyasalara etkileri fazla olmamaktadır.
Tarım ürünlerinin alım satımına dayanan il ticareti; küçük ölçekli olup, en çok İstanbul-Ankara ve Samsun illeri ile yapılan alışverişlere dayanmaktadır.
İl’deki ticarethaneler, çoğunlukla gıda ve toprak ürünlerine dayanmakta olup, hayvan ticareti de, önemli bir grup oluşturmaktadır.
Her türlü dayanıklı tüketim maddeleri, çimento,demir, giyim, narenciye gibi ürünler il dışından alınmakta; İl dışına, tarımsal ürünlerden soğan, nohut, mercimek, fasulye; sanayi ve madencilik ürünlerinden şeker, süt ve süt mamulleri, ayçiçek yağı, hayvan yemi, un, kireç, tuğla ve kiremit ile linyit kömürü pazarlanmaktadır.
Yurt dışına başlıca ihraç ürünlerini, un, maya, mutfak eşyası, tekstil ürünleri, orman ürünleri, elektrikli alet, cihaz ve malzemeleri vb. ürünler, Yurt dışından başlıca ithal ürünlerini, makine alet ve cihazları, bazı tahıllar, plastik ürünler vb. ürünler oluşturmaktadır.
İlin merkez ve ilçelerinde, genellikle ilkbahar ve sonbahar aylarında,değişik yer ve zamanlarda, düşman işgalinden kurtuluş günlerinde, şenlik ve şölenler; genellikle festival şeklinde yapılmakta olup, o yöre veya beldenin yöresel el sanatları,tarımsal ürünleri, halk oyunları ile sanatsal faaliyetleri sergilenmekte ve çeşitli ticari faaliyetler meydana gelmektedir.
Semt pazarları, genellikle haftanın belirli günlerinde yapılmaktadır.
Türlerine göre 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu'na tabi şirketlerin dağılımına bakıldığında, Anonim Şirketlerin sayısının 171, Limited Şirketlerin sayısının ise 868 olmak üzere, toplam 1.039 olduğu,
Türlerine göre 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu'na tabi kooperatiflerin dağılımına bakıldığında ise; yapı kooperatiflerinin sayısının 106, Motorlu Taşıyıcılar Kooperatifleri'nin sayısının 56, tüketim kooperatiflerinin sayısının 27, Diğer kooperatiflerin sayısının 28 olmak üzere, toplam 217 olduğu görülmektedir.
Sanayi
Sanayi Sektörünün Yapısı
Birinci Dünya Savaşından sonra meydana gelen çeşitli göçler nedeniyle, tanındığı sanatların ve üretim kollarının, eski önemlerini yitirmeleri sonucunda, kentsel ekonomik hayatta bir durgunluk yaşanmaya başlamıştı.
Bu durgunluk,
Hayvancılık
İldeki Hayvan Varlığı
Amasya'da büyükbaş hayvan varlığı Ülkemiz hayvan varlığının 2001 yılına göre yaklaşık % 1,5 ini kapsar. İlimizde büyükbaş besi hayvancılığı özellikle Merkez ve Suluova ilçelerinde gelişmiş olup, önemli miktarda et üretimi yapılmakta, üretilen etin büyük bir kısmı il dışına (Ankara, İstanbul, Samsun, Trabzon, Ordu v.b.) illere pazarlanmaktadır. Damızlık Süt Hayvancılığı ise son yıllarda tarımsal amaçlı kooperatiflerin düşük faizli kredi dağıtımları ile gelişmeye başlamıştır. 2007 yılında firmalar ilimizden 12.350 ton süt alımı yapmışlardır.
Şeker Fabrikasının; Tarım ve Sanayi Sektörleri dışında gelişmesine öncülük ettiği başka bir alan da Madencilik Alt Sektörü idi. Yeni Çeltek Kömür İşletmesi, daha sonraları açılan Amasya Şeker Fabrikasının yanı sıra, çevredeki diğer Şeker Fabrikalarının da enerji gereksinimini karşılamıştı.
Yeni Çeltek Kömür İşletmesi, bunların dışında, aynı zamanda, ilin Tarım Sektöründe, 1960’lı yıllarla birlikte, makineleşme ve pazara açılma gibi süreçlerin sonucu olarak ortaya çıkan Topraksız Kesime, istihdam olanağı sağlamıştı.
Amasya İlinin ekonomik yaşamında, Turhal Şeker Fabrikasının yapımı ve Samsun-Sivas Demiryolunun Ulaşıma açılmasıyla başlayan hareketlilik ve ülke pazarıyla bütünleşme,1950’lerde, Amasya-Suluova Şeker Fabrikasının kurulmasıyla, daha da artmıştır. Böylece Şekerpancarı; Amasya İlinin, yalnızca Tarımsal Yapısını değil Sanayi Yapısını da geliştirmiş ve değiştirmişti.
Bu çerçeve içinde; 1950 lerde, o zamana dek sadece El Tezgâhları, Tabakhaneler, Şaraphaneler, Un Değirmenleri biçiminde örgütlenen Küçük İmalat yanında, Şeker Fabrikalarının başını çektiği bir Sanayileşme Hareketi başlamıştı.
Bu sanayileşme ile birlikte özellikle Tarım Ürünleri işleyen ve Gıda alanında yoğunlaşan Süt, Yağ, Yem, Un ve Meyve Suyu Fabrikaları kurulmuştu.
Ancak, bununla birlikte Küçük Ölçekli İşletmeler, ekonomideki varlıklarını korumuşlardı.
Amasya İlinin, sınaî gelişiminde göze çarpan bir özellik; Sanayinin, devlet girişiminin öncülüğü ve katkısı ile gerçekleştirilmiş olmasıdır. Bu tür kuruluşlar bir yana bırakıldığında, Sanayii de “Küçük Ölçekli İmalat” ın ağır bastığı görülmektedir.
Amasya İlinde Fabrika Ölçeğinde ve Emeğe Dayalı Sanayileşme Hareketi, 1950 yılında başlamış ve pancar ekiminin artırılması ve başta Şeker Sanayi olmak üzere Gıda Sanayindeki yatırımların artması ile hız kazanmıştı.
Sanayi Yapısı incelendiğinde; Özel Sektör Yatırımlarının, mütecanis sektör olarak bakılırsa, daha çok, Gıda Maddeleri ve Taş ve Toprak Sanayi alanlarında olduğu; il genelinde mevcut, irili ufaklı işletmelerin büyük bir çoğunluğunun, Gıda Sanayiinde faaliyet gösterdiği görülmektedir. Çoğunluğu Un Fabrikası olan bu tesislerin dışında kalan diğer işletmeler içerisinde Taş ve Toprak Sanayi, ikinci sırayı almaktadır.
Sınai girişimler zayıf olup,sermaye birikimi sağlayan girişimciler, daha ziyade, il dışına çıkmakta ve yatırım yapmaktadır. Bu şekilde, tasarruflar da, il dışındaki başka yörelere akmaktadır.
İl genelinde; sermaye, gelir seviyesi ve dolayısıyla tasarruflar düşük düzeyde bulunmaktadır.
İmalat Sanayi Alt Sektörünün Yapısı ve Gelişimi
İmalat Sanayiinde kurulu tesislerin; esas olarak, “İç Pazara Dönük Üretim” yaptığı gözlenmektedir. Bu sanayii yapısı, Türkiye’nin, halen uyguladığı ve uygulayacağı “İhracata Dönük ve Dış Rekabete Açık Sanayi Politikası”na uygun düşmemektedir.
İl Ekonomisi; büyük ölçüde Tarıma dayalı olup, Tarım Sektörü, Ekonomideki bu ağırlıklı konumunu sürdürmekle birlikte, son yıllarda, Sanayi Sektöründeki yeni yatırımlar ve gelişme nedeniyle, bu özelliğini, yavaş yavaş yitirmektedir.
Amasya İli; 1985 yılında, “Kalkınmada İkinci Derecede Öncelikli Yöreler”;1997 yılında da “Kalkınmada Birinci Derecede Öncelikli Yöreler” kapsamına alınmış olmasına karşın; İlde Sanayileşme Kültürünün gelişmemiş olması, Yeterli Sermaye Birikiminin bulunmaması ve yurt içi ve yurt dışında yatırımcıların İl’e çekilememesi gibi nedenlerle, Sanayi alanında fazla bir gelişme sağlanamamıştır.
Kentsel Ekonomi; halen, Tarımsal ağırlıklı karakterini korumaktadır.
Ancak, Amasya İlinde; Sanayinin altyapısını oluşturan Küçük Sanayi Sitelerinin (KSS)1980’den sonra; Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) nin ise, 1996’dan sonra yatırıma girişmeleri ile yörede, sanayileşme alanında bir hareket sağlanmıştır.
İlde, Tarım Sektörünün ağırlıklı bir sektör olmasına karşın, Tarıma Dayalı Sanayinin de, pek gelişmediği görülmektedir.
Günümüzde; artık, yerleşim bölgelerinde aile işletmeleri olarak faaliyet gösteren Besi İşletmelerinin çevreye vermiş oldukları olumsuz etkileri kontrol altına almak, bu tür işletmeleri, sosyal yaşamı etkilemeyecek bir şekilde ve modern besi işletmeleri tekniklerine uygun olarak, yerleşim merkezlerinin uzağında bir bölgeye toplamak amacıyla, Besi Organize Sanayi Bölgeleri (BOSB) kurulmaktadır.
Tarım
İlin Tarımsal Yapısı
Amasya, arazi varlığı ve bitkisel ürün çeşitliliği bakımından tarımsal potansiyeli yüksek illerdendir. Amasya’da topoğrafya; iklim ve jeolojik yapı farklılıkları ile vegatasyondaki (üretim sezonu) çeşitlilik nedeniyle değişik özelliklere sahip topraklar oluşmuştur. İlin toprakları taban ve yamaç arazi toprakları olmak üzere iki grupta toplanabilir. Taban arazi toprakları genellikle Yeşilırmak ve kolları ile yan derelerin sedimentleri olan allüviyal topraklardan oluşmuştur. Yamaç arazilerde ise toprak bünyeleri hafiften ağır bünyeye kadar değişmektedir.
İlimiz ekonomisinde Tarım ilk sırayı almakta olup G.S.M.H.’nın önemli bir miktarını oluşturmakta; yaklaşık 35.998 çiftçi ailesinden 179.988 kişi bu sektörden geçimini sağlamaktadır. 2007 yılı Tarımsal üretimin parasal değeri 721.068.461 YTL olup bunun %62,3’ü bitkisel üretim değeri, %37,7’si ise hayvansal üretim değeridir.
İlin toplam yüzölçümü 5.701 km2 olup bunun % 44,4’i yani 253.029 hektarı tarım alanlarıdır. Tarım arazilerinin 174.366 hektar kuru, 78.663 hektar sulu tarım arazisidir.
Amasya ili ekolojisi değişken ve çeşitliliği olan bir yapıya sahiptir. Ekolojideki bu değişiklik ve çeşitlilik, tarım için çok sayıda alternatifler ortaya çıkarmaktadır. Bu özelliklerden dolayı gerek kültür bitkilerinde gerekse tabii florada (bitki çeşidi) çok değişik tür ve çeşitlerin yetişmesine imkan vermektedir. İl’de yetişen başlıca ürünler buğday, şekerpancarı, kuru soğan, ayçiçeği ve haşhaş gibi tarla bitkileri yanında elma, kiraz, şeftali gibi önemli meyve ürünleri ve ağırlıklı olarak iç pazarda tüketilen sebze ürünleri mevcuttur. Son yıllarda sebze yetiştiriciliği açık alanlardan örtüaltı alanlara kaymakta, plastik örtülü sera alanları yaygınlaşmaktadır.
Amasya da sulama suyu temin eden başlıca su kaynağı, Yeşilırmak nehri ile bunun kolları olan Çekerek, Deliçay ve Tersakan Irmağıdır. Bunlardan başka Yeşilırmak’ın diğer kolları ile çeşitli kaynaklardan beslenen gölet ve kuyulardan da sulama suyu temin edilmektedir. Sulama suyu kalitesi genelde iyidir. Ancak son yıllarda sulama suyu kirliliği problemleri ortaya çıkmaktadır.
Amasya hayvancılık yönünden de önemli bir potansiyele sahiptir. İlimizde; 2007 yıl itibariyle 135.402 adet Büyükbaş, 121.370 adet Küçükbaş, 3.873 adet Tek Tırnaklı, 983.519 adet Kanatlı ve 17.725 adet Kovan vardır.
İlimizde hayvancılık genelde aile işletmesi şeklindedir. Tarım İl Müdürlüğümüzün çalışmaları ve yapılan destekler sonucu Kültür hayvancılığında önemli ilerlemeler olmuştur. Bu ilerleme, ırk ıslahı ve birim hayvandan alınan verimde artış şeklinde ortaya çıkmıştır.
